Şeker hastalığı (diabetes mellitus), vücudun insülin üretiminde veya insülinin etkili kullanımında sorun yaşaması sonucunda kandaki glikoz (şeker) düzeyinin anormal derecede yükselmesiyle karakterize edilen kronik bir hastalıktır. İki ana tipi vardır:
- Tip 1 Diyabet: Pankreas yeterince insülin üretemez. Genellikle çocukluk ve gençlik döneminde ortaya çıkar. Bağışıklık sistemi pankreasta insülin üreten hücrelere saldırır.
- Tip 2 Diyabet: Vücut insülini etkili kullanamaz (insülin direnci) ve zamanla insülin üretimi yetersiz hale gelir. Genellikle ileri yaşlarda, aşırı kilo, hareketsizlik ve genetik faktörlere bağlı olarak gelişir.
Belirtileri
- Aşırı susama (polidipsi)
- Sık idrara çıkma (poliüri)
- Aşırı açlık hissi (polifaji)
- Hızlı kilo kaybı (özellikle Tip 1’de)
- Halsizlik, yorgunluk
- Bulanık görme
- Yaraların geç iyileşmesi
- Ayaklarda karıncalanma, uyuşma
Nasıl Anlaşılır?
Şeker hastalığı, kan testiyle teşhis edilir. Yaygın testler şunlardır:
- Açlık Kan Şekeri Testi: 8 saat açlık sonrası kan şekeri seviyesine bakılır. 126 mg/dL veya üzeri değerler diyabeti gösterir.
- Oral Glikoz Tolerans Testi: Glikozlu su içildikten 2 saat sonra kan şekeri ölçülür. 200 mg/dL üzeri sonuçlar diyabet belirtisidir.
- HbA1c Testi: Son 2-3 aylık ortalama kan şekerini gösterir. %6.5 veya üzeri sonuçlar diyabeti gösterir.
Neden Olur?
- Tip 1 Diyabet: Otoimmün bozukluk nedeniyle pankreas insülin üreten hücrelere saldırır. Genetik yatkınlık ve bazı viral enfeksiyonlar tetikleyici olabilir.
- Tip 2 Diyabet: Genetik yatkınlık, fazla kilo, hareketsizlik, kötü beslenme alışkanlıkları ve yaşlanma temel nedenlerdendir.
Ne Yapmalı, Ne İyi Gelir?
Diyabetin yönetiminde yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaç tedavisi önemlidir:
- Düzenli Egzersiz: İnsülin duyarlılığını artırır ve kilo kontrolüne yardımcı olur.
- Sağlıklı Beslenme: Düşük glisemik indeksli gıdalar tercih edilmelidir. Tam tahıllar, sebzeler, baklagiller ve yağsız proteinler önerilir.
- Stres Yönetimi: Stres, kan şekeri seviyesini yükseltebilir.
- Düzenli Kontrol: Kan şekeri düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Şeker Hastaları Ne Yemeli, Ne Yememeli?
- Yenmesi Önerilenler:
- Tam tahıllar (kepekli ekmek, bulgur)
- Lif açısından zengin sebzeler (brokoli, ıspanak)
- Yağsız protein kaynakları (balık, tavuk, baklagiller)
- Sağlıklı yağlar (zeytinyağı, avokado)
- Az şekerli meyveler (elma, armut)
- Kaçınılması Gerekenler:
- Rafine karbonhidratlar (beyaz ekmek, makarna)
- Şekerli yiyecekler ve içecekler (tatlılar, meşrubatlar)
- Kızartılmış yiyecekler
- Yüksek şeker içeren meyveler (üzüm, karpuz) aşırı tüketilmemelidir.
Tedavi Yöntemleri
- Tip 1 Diyabet: İnsülin tedavisi şarttır. Vücuda dışarıdan insülin verilerek kan şekeri kontrol edilir.
- Tip 2 Diyabet: Erken evrelerde yaşam tarzı değişiklikleri (diyet, egzersiz) yeterli olabilir. İlerleyen durumlarda oral diyabet ilaçları ve bazı durumlarda insülin tedavisi gerekebilir.
Her iki diyabet tipinde de düzenli doktor kontrolleri, kan şekeri takibi ve komplikasyonların önlenmesi için uygun tedavi planı izlenmelidir.