Karaciğer yetmezliği, karaciğerin normal işlevlerini yerine getirememesi durumudur. Bu durum akut (ani gelişen) ya da kronik (uzun süreli) olabilir ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Karaciğer, vücutta toksinlerin temizlenmesi, protein sentezi, pıhtılaşma faktörlerinin üretimi, yağ ve şeker metabolizması gibi hayati işlevleri yerine getirir. Karaciğer yetmezliği bu işlevlerin bozulmasına neden olur ve tedavi edilmezse ölümcül olabilir.
Karaciğer Yetmezliğinin Nedenleri
Karaciğer yetmezliğine yol açan başlıca nedenler şunlardır:
- Hepatit B ve C: Kronik viral enfeksiyonlar karaciğerin zarar görmesine ve zamanla yetmezliğe yol açabilir.
- Alkol: Aşırı alkol tüketimi, siroz gelişimine ve karaciğer yetmezliğine neden olabilir.
- Karaciğer yağlanması: Alkol dışı nedenlerle gelişen yağlanma (NAFLD) veya alkolik yağlanma siroza ilerleyebilir.
- İlaçlar: Aşırı parasetamol (asetaminofen) kullanımı veya diğer bazı ilaçlar karaciğerde ani hasara yol açabilir.
- Zehirlenme: Mantar zehirlenmeleri veya kimyasal maddeler ani karaciğer yetmezliğine yol açabilir.
- Genetik hastalıklar: Wilson hastalığı gibi bazı genetik hastalıklar karaciğerde bakır birikmesine ve organın işlevini kaybetmesine yol açabilir.
Belirtileri
Karaciğer yetmezliği, özellikle erken evrelerinde sessiz seyredebilir. Ancak ilerledikçe aşağıdaki belirtiler ortaya çıkabilir:
- Sarılık: Cildin ve gözlerin sararması, karaciğerin bilirubini yeterince işlememesinden kaynaklanır.
- Karın şişliği (asites): Karın boşluğunda sıvı birikmesi nedeniyle karında şişlik oluşabilir.
- Şiddetli yorgunluk: Enerji eksikliği, halsizlik ve bitkinlik en sık görülen belirtiler arasındadır.
- Bilinç bulanıklığı ve konfüzyon: Karaciğer işlevlerini yitirdikçe, beyne toksik maddeler ulaşabilir ve mental karışıklık, unutkanlık, bilinç kaybı yaşanabilir (hepatik ensefalopati).
- Kaşıntı: Karaciğer işlevlerini yerine getiremediği için vücutta toksin birikimi kaşıntıya neden olabilir.
- Koyu renkli idrar: Bilirubin atılamadığında idrar koyu renk alabilir.
- Kusma ve mide bulantısı: Sindirim problemleri yaşanabilir.
- Kanama eğilimi: Karaciğerin pıhtılaşma faktörlerini üretememesi sonucu ciltte kolayca morarmalar ve kanamalar olabilir.
- Kilo kaybı ve kas zayıflığı: İleri evrelerde besin alımı azaldığından ciddi kilo kaybı görülebilir.
Nasıl Anlaşılır?
Karaciğer yetmezliği tanısında şu tetkikler kullanılabilir:
- Kan testleri: Karaciğer enzimleri (AST, ALT), bilirubin düzeyleri, albümin ve pıhtılaşma faktörleri incelenir. Yüksek AST ve ALT seviyeleri karaciğer hasarını gösterir.
- Görüntüleme yöntemleri: Karaciğer ultrasonu, MR veya BT gibi yöntemler karaciğerin boyutunu, yapısını ve sıvı birikimini değerlendirmede kullanılır.
- Biyopsi: Karaciğer dokusundan alınan örnek, hasarın boyutunu belirlemek için mikroskop altında incelenir.
Tedavisi
Tedavi, karaciğer yetmezliğinin nedenine ve evresine göre değişir:
- İlaç tedavisi:
- Hepatit kaynaklı ise antiviral ilaçlar veya immünosüpresif ilaçlar kullanılır.
- Asetaminofen zehirlenmesinde antidot (N-asetilsistein) verilir.
- Hepatik ensefalopatiyi yönetmek için laktüloz veya rifaksimin gibi ilaçlar kullanılabilir.
- Diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri:
- Alkol kesinlikle bırakılmalıdır.
- Protein, yağ ve şeker tüketimi düzenlenmelidir.
- Karaciğeri yoran ilaçlardan ve toksik maddelerden kaçınılmalıdır.
- Düzenli egzersiz ve kilo kontrolü, karaciğer yağlanmasını ve diğer risk faktörlerini azaltabilir.
- Sıvı yönetimi:
- Asit nedeniyle gelişen karın şişliği varsa diüretikler (idrar söktürücüler) kullanılabilir. Şiddetli durumlarda sıvı boşaltılması gerekebilir (paracentez).
- Karaciğer nakli:
- Karaciğerin ileri derecede hasar gördüğü vakalarda tek kalıcı çözüm karaciğer nakli olabilir. Özellikle akut karaciğer yetmezliği vakalarında hızlı bir şekilde nakil gerekebilir.
Ne İyi Gelir?
- Düzenli tıbbi takip: Karaciğer yetmezliği ilerleyici bir hastalık olduğundan, erken teşhis ve tedavi kritik önem taşır.
- Sağlıklı diyet: Düşük tuz, sağlıklı yağlar ve dengeli protein tüketimi karaciğerin yükünü azaltmaya yardımcı olabilir.
- Takviyeler ve bitkisel ürünler: Sadece doktor önerisiyle kullanılmalıdır. Süt devedikeni gibi bazı bitkisel ürünler karaciğer sağlığına destek olabilir, ancak bunlar mutlaka bir uzmana danışarak kullanılmalıdır.
Ne yapmalı?
Karaciğer yetmezliği ciddi ve hayatı tehdit eden bir durumdur. Erken tanı ve uygun tedavi ile hastalığın ilerlemesi durdurulabilir veya yönetilebilir. Tedavi edilmeyen karaciğer yetmezliği ise ölümcül olabilir, bu yüzden semptomlar fark edildiğinde derhal bir doktora başvurulmalıdır.