Gluten nedir? Buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein grubudur. Hamurun elastik yapısını sağlar, ekmeğin kabarmasına ve şeklini korumasına yardımcı olur. Ancak bazı kişilerde, özellikle çölyak hastalarında, gluten tüketimi sindirim sistemi problemlerine ve bağışıklık tepkilerine yol açabilir. Bu nedenle, gluten hassasiyeti veya çölyak hastalığı olanlar için gluten içermeyen diyetler önerilir.
Gluten hassasiyeti, glutene karşı bir tür olumsuz reaksiyondur. Gluten hassasiyeti (diğer adıyla gluten intoleransı), bu proteini sindirmede güçlük çeken kişilerde çeşitli semptomlara yol açabilir. Bu durum, çölyak hastalığı, buğday alerjisi ve çölyak dışı gluten duyarlılığı gibi farklı şekillerde kendini gösterebilir.
Gluten Hassasiyetinin Belirtileri:
Gluten hassasiyeti belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir, ancak en yaygın belirtiler şunlardır:
- Sindirim Sorunları:
- Karın ağrısı
- Şişkinlik
- Gaz
- İshal veya kabızlık
- Bulantı
- Cilt Sorunları:
- Dermatitis herpetiformis (kaşıntılı döküntüler)
- Ciltte kızarıklık ve kaşıntı
- Yorgunluk ve Halsizlik:
- Sürekli yorgunluk hissi
- Enerji eksikliği
- Baş Ağrıları:
- Özellikle glutene maruz kaldıktan sonra gelişen baş ağrıları veya migren
- Eklem ve Kas Ağrıları:
- Vücutta genel bir ağrı veya eklem sertliği
- Nörolojik Belirtiler:
- Beyin sisi (konsantrasyon güçlüğü, unutkanlık)
- Depresyon veya anksiyete
- Bağışıklık Sistemi Reaksiyonları:
- Glutene karşı vücudun bir tür bağışıklık tepkisi geliştirmesi, bu da otoimmün rahatsızlıkları tetikleyebilir.
Gluten Hassasiyetinin Türleri:
- Çölyak Hastalığı: Genetik bir otoimmün hastalık olup, gluten tüketildiğinde ince bağırsağa zarar verir.
- Çölyak Dışı Gluten Duyarlılığı: Çölyak hastalığı testi negatif olan, ancak gluten tüketimiyle belirtiler yaşayan kişilerde görülür.
- Buğday Alerjisi: Gluten dışında buğdaydaki diğer proteinlere karşı gelişen bir alerjik reaksiyondur.
Gluten hassasiyeti olan kişiler, gluten içeren yiyeceklerden kaçınmalıdır. Gluten buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan bir proteindir. Bu nedenle, bu tahıllardan yapılan ürünler gluten içerir. İşte gluten hassasiyeti olanların kaçınması gereken yiyecekler:
Gluten hassasiyeti olan kişiler ne yememeli!:
- Buğday:
- Ekmek
- Makarna
- Bulgur
- İrmik
- Unlu mamuller (kek, kurabiye, börek, pasta)
- Kahvaltılık gevrekler (özellikle buğday içerenler)
- Buğdaydan yapılan soslar (örneğin soya sosu)
- Arpa:
- Arpa ekmeği
- Malt (örneğin malt içecekleri, malt sirkesi)
- Bira ve diğer arpa bazlı içecekler
- Çavdar:
- Çavdar ekmeği
- Çavdar krakerleri
- Çavdar içeren kahvaltılık gevrekler
- Tritikale:
- Buğday ve çavdarın melezidir, bu nedenle gluten içerir.
- Gluten İçeren İşlenmiş Gıdalar:
- İşlenmiş etler (bazı sosisler, salamlar)
- Hazır çorbalar ve soslar
- Çeşniler (örneğin soya sosu, bazı salata sosları)
- Hazır yemekler
- Bira, bazı likörler ve şaraplar (özellikle arpa veya buğdaydan yapılanlar)
Dikkat Edilmesi Gereken Diğer Gıdalar:
- Çapraz Bulaşma Riski Olan Gıdalar:
- Gluten içeren yiyeceklerle aynı üretim tesislerinde üretilen yiyecekler
- Aynı mutfak aletleriyle hazırlanan yiyecekler (örneğin tost makinesi, unlu mamullerde kullanılan fırınlar)
- “Glutensiz” Olarak Etiketlenmemiş Ürünler:
- Yulaf (doğal olarak glutensizdir, ancak genellikle buğdayla kontamine olabilir)
- Bazı şekerlemeler ve çikolatalar
- Soslar ve salata sosları
Yenebilecek Gıdalar:
Gluten hassasiyeti olanlar için güvenli olan gıdalar ise şunlardır:
- Doğal olarak glutensiz tahıllar: Mısır, pirinç, kinoa, karabuğday, amaranth, teff, darı
- Taze meyve ve sebzeler
- Taze et, balık ve kümes hayvanları (panesiz ve soslanmamış olanlar)
- Baklagiller: Mercimek, fasulye, nohut
- Süt ve süt ürünleri
- Yumurtalar
- Fındık, tohumlar ve doğal yağlar
Gluten hassasiyeti olan kişilerin gıda etiketlerini dikkatlice okumaları ve glutensiz olarak etiketlenmiş ürünleri tercih etmeleri önemlidir. Ayrıca, dışarıda yemek yerken de dikkatli olunmalı ve yemeklerin gluten içerip içermediği konusunda bilgilendirme istenmelidir.
Merak edilenler: Gluten Var mı?
Gluten içeriği açısından ekşi mayalı ekmek, tam buğday ekmeği, çavdar ekmeği gibi yiyecekler gluten içerir. Ancak pirinç, pilav ve mısır ekmeği gluten içermez.
Gluten Hassasiyetinin Teşhis ve Tespiti:
Teşhis genellikle bir doktor tarafından yapılan kan testleri, biyopsi veya eliminasyon diyeti yoluyla konulur. Bir kişi gluten duyarlılığı belirtileri yaşıyorsa, bu durumu doğrulamak ve doğru tedaviyi almak için bir sağlık profesyoneline danışması önemlidir.